Je bent niet wat je denkt

Leestijd: 10 minuten

Ja, dat lees je goed: “Wat je denkt dat je bent, dat ben je niet!”

Het was voor mij best een behoorlijke shock, toen ik dit realiseerde en als jij dit nu voor de eerste keer leest en nog nooit in aanraking bent gekomen met het stoïcisme of oosterse filosofieën, dan zal het nog wel even duren voordat dit inzicht bij je landt.

Er kan zelfs angst of weerstand bij je ontstaan, omdat je al van kinds af aan met een hardnekkig ‘IK’-idee rondloopt.

En toch kun je er in een paar minuten al achter komen dat die ‘Ik ben <…>’ gedachte, waarmee je iedere dag opstaat en al jaren in gelooft, eigenlijk niet klopt.

Geloof je me (nog) niet?

Laten we dan eens een gedachtenexperiment doen:

Stel nou dat ik je vraag om aan een sinaasappel te denken, …
Ben je dan een sinaasappel?

Of als ik je vraag om aan je opa te denken, …
Ben je dan je opa?

En wat nou als ik je zou vragen om te denken aan de tijd dat je vijf jaar oud was? 

Dan denk je ook niet dat je dat nu bent, of wel?

En zo kan ik nog wel even doorgaan:

Als je aan een kamerplant denkt, dan ben je geen kamerplant.
Als je aan een konijn denkt, dan ben je geen konijn.
Als je aan je telefoon denkt, dan ben je niet je telefoon.
Als je aan je favoriete acteur denkt, dan ben je hem niet.

Dus als je aan je ‘zelf’ denkt, …
Ben je dat dan wel?

#mindfuck

Toch zijn er genoeg mensen (en misschien doe jij dit ook wel) die van alles over zichzelf denken en daar daadwerkelijk in geloven.

Ze identificeren zich met alles en lijden letterlijk onder de gedachten en alle (onbewuste) overtuigingen die ze over zichzelf hebben.

Het antwoord op de vraag: “Wie ben jij?” is voor hen een keiharde conclusie geworden, die zegt dat ze: dik, dom, lelijk, stom, nutteloos, perfectionistisch, waardeloos of depressief zijn.

Maar als je niet een konijn, een kamerplant, je opa, of een sinaasappel bent, dan kun je dat dus ook niet zijn!

Vind je het geen interessante gedachte om dit eens te gaan onderzoeken?

Wat je zegt ben je niet zelf 

“Wat je zegt ben je zelf, met je kop door de helft!”

Ik zal dit ongetwijfeld als kind ook hebben geroepen, maar inmiddels ben ik er wel achter gekomen dat deze stelling dus niet klopt.

“Wat je zegt of denkt, dat ben je helemaal niet!”

Want als er al zoiets als een ‘zelf’ bestaat, dan ben ‘jij’ niet alleen die stem die van alles denkt (en overal wat van vindt), maar OOK dat wat daarnaar luistert (en wat álles waarneemt).

Maar zo ‘voelt’ het niet en dat is wat we in de psychologie bedoelen met ‘identificeren’.

Identificatie betekent dat je gedachten, je gevoelens en je emoties min of meer zo aan elkaar vastzitten, dat je geen onderscheid kan maken tussen ‘wie je bent’ en ‘wat je voelt – en denkt – en doet.’

Mensen die volledig geïdentificeerd zijn met hun gedachten en gevoelens kunnen hun emoties niet gewoon ervaren, maar denken in plaats daarvan dat ze hun gedachten, hun gevoelens en hun gedrag daadwerkelijk zijn.

En dit leidt in de meeste gevallen tot allerlei problemen…

The feedback loop from hell

Je ‘zelf’ voortdurend identificeren met je gedachten en je emoties is ontzettend destructief voor je mentale gezondheid.

Maar er is nog een andere eigenschap van ons brein waar heel veel mensen onder lijden en dat is het vermogen om te reflecteren en bewust te zijn van ons eigen gedrag.

Wij mensen hebben niet alleen een bewustzijn, maar wij zijn ook (voor zover wij weten) de enige soort op aarde die bewust is van zijn eigen bewustzijn.

We hebben het vermogen om gedachten te hebben over onze gevoelens en onze gedachten – en dit zogenaamde zelfbewustzijn zit ons voortdurend in de weg:

We vinden onszelf slecht als we ons slecht voelen. We vinden onszelf schuldig, omdat we ons schuldig voelen. We worden boos, omdat we boos zijn geworden,. We vinden onszelf laf, omdat we ons angstig voelen. Enzovoort, enzovoort.

Mark Manson, de schrijver van het boek ‘The Subtle Art Of Not Giving A Fuck’, omschrijft dit principe als ‘The Feedback Loop From Hell’.

Dit is een vicieuze cirkel waar mensen in terecht komen, wanneer ze een negatieve gedachte hebben of een naar gevoel ervaren.

In plaats van te accepteren dat negatieve emoties erbij horen (en vanzelf weer weggaan als je er niets mee doet), proberen zij zo snel mogelijk van hun nare gevoelens af te komen.

Maar negatieve emoties horen gewoon bij de functie van je brein (om je in leven te houden) en het afwijzen en verdringen van je gedachten (en de gevoelens die daarbij horen) worden hierdoor alleen maar versterkt.

Wat begint als één gedachte of een ongemakkelijk gevoel wordt een shit-storm aan negatieve gedachten en eindigt uiteindelijk in een depressie of een dagelijkse paniekaanval.

“What you resists persists.” – Carl Jung

‘The Feedback Loop From Hell’ is in onze westerse samenleving de pandemie van de 21e eeuw geworden, die ervoor zorgt dat we overdreven neurotisch zijn, overmatig gestrest raken en ons waardeloos voelen.

Het probleem is niet dat we ons niet goed voelen, maar dat we door de boodschappen van alle media van tegenwoordig, vooral vinden dat we ons niet slecht mogen voelen.

We doen er alles aan om ‘succesvol te worden’ en’ ‘gelukkig  te zijn’ en willen vooral zo snel mogelijk van onze ongemakken en onze pijn (die onontkoombaar bij het leven hoort) en ons gedoe afkomen – en daar worden we steeds depressiever van.

Identificeer jij je met je emoties en beland jij regelmatig in een feedback loop met negatieve gedachten?

Dan denk ik dat het tijd is om daar iets aan te doen!

Denken vs. observeren

Ik kan me heel goed voorstellen dat jij je nu afvraagt hoe je ervoor kunt zorgen dat jij je ‘zelf’ minder gaat identificeren met je gevoelens en hoe je kunt voorkomen dat je niet telkens in een negatieve feedback loop belandt.

Als je geen controle hebt over je emoties en de gedachten die in je opkomen (want dat heb je niet), hoe kan je dan in hemelsnaam voorkomen dat deze het overnemen en je niet komt vast te zitten in je eigen negatieve verhaal?

Bovendien kunnen sommige gedachten en overtuigingen die we hebben zo vanzelfsprekend voor ons worden, dat we niet eens meer door hebben dat we ze denken. Dus hoe kun je hier dan afstand van nemen?

Dit is waar mindfulness en meditatie om de hoek komt kijken.

Niet dat meditatie nou zo geweldig of leuk is om te doen (want dat is het niet), maar het is wel een effectieve methode om de volumeknop van die Shit FM zender in je hoofd wat naar beneden te kunnen draaien.

Of, zoals Paul Smit het omschrijft in zijn boekje ‘Verlichting voor luie mensen’: “Wat minder luisteren naar de Muppets in je hoofd!”

In vele oosterse tradities zoals het boeddhisme en in de ACT (Acceptance and Commitment Therapy) dat daar op gebaseerd is, doen we dit door een onderscheid te maken tussen je ‘denkende zelf’ en je ‘observerende zelf’.

Hiervoor hoef je niet urenlang op een kussen te gaan zitten en veertig wierookkaarsen aan te steken, maar het is goed om vanaf nu meer mindful te worden.

Dit doe je door bewuster naar je ‘zelf’ te leren kijken en nieuwsgierig te worden naar wat je ervaart en denkt en doet.

“All stress begins with one negative thought.” – Rhonda  Byrne

Leren kijken naar jezelf

Ga eens rustig zitten en sluit je ogen. Wat gebeurt er dan?

Ik vermoed dat er dan, net als bij ieder ander mens, direct van alles in je opkomt.

Misschien denk je aan je werk of aan je studie of aan wat er op je to-do-list staat en aan wat je vandaag en morgen allemaal nog ‘moet’.

Of je merkt dat je hoofd heel erg bezig is met iets wat je laatst gezegd of gedaan hebt en ineens nadenkt over een probleem waar je mee zit.

“Geweldig hè?!”

Dit is dus het fantastische vermogen van ons zelfbewustzijn en ons denkende brein: nadenken over het verleden en over de toekomstige gebeurtenissen van ons ‘zelf’.

“Niks mis mee. Werkt prima.’

Maar als je ‘denkende zelf’ en je ‘observerende zelf’  helemaal met elkaar versmolten zijn, dan heb je een probleem.

Dan zit je namelijk de hele tijd opgescheept met een ‘denkende zelf’ die altijd aanstaat en die van alles wil doen en alles wil verklaren, terwijl je ‘observerende zelf’ machteloos toekijkt, waardoor je lichaam in de weerstand gaat.

Het is belangrijk om dit te beseffen en om te realiseren dat het een kansloze missie is om van je gedachten of van een emotie af te komen, door je ertegen te verzetten.

Hoe meer je probeert om een gedachte of een emotie te verdringen, hoe meer je ermee bezig bent en hoe krachtiger die emotie wordt.

Dit komt simpelweg, omdat het onmogelijk is om ergens ‘niet’ aan te denken.

Want als ik je nu vraag om niet aan een banaan te denken, dan weet ik zo goed als zeker, dat er ergens in jouw brein het beeld van een banaan opkomt.

“Ah, fuck!”

Hoe meer je vecht, hoe meer het hecht

Negatieve emoties zijn net als drijfzand: hoe meer je worstelt om eruit te komen, hoe verder je erin zakt.

Dit geldt voor alle negatieve gedachten en pijnlijke emoties: “Hoe meer je ertegen vecht, hoe langer je het in stand houdt.”

Je kunt gevoelens van nervositeit, boosheid, verdriet schuld, schaamte, spanning en frustratie niet vermijden of onderdrukken.

De kunst is om deze toe te laten en te accepteren, maar dit kun je pas, als je meer mindful wordt en de ‘denkende zelf’ en de ‘observerende zelf’ bij jezelf herkent!

Als jij jezelf hebt aangeleerd om versmelten met je emoties en je ertegen te verzetten, dan is het goed om eens na te gaan welke stemmetjes in je hoofd je saboteren, waardoor jij telkens zo verkrampt.

Blijf hierbij altijd onthouden dat je niet je gevoelens en je gedachten bent en koppel ze niet (meer) aan je eigenwaarde.

Als jij je slecht VOELT, dan wil dat niet zeggen dat je slecht BENT; Als jij je waardeloos VOELT, dan wil dat niet zeggen dat je waardeloos BENT; Als jij je hopeloos VOELT, dan wil dat niet zeggen dat je hopeloos BENT.

Dit is naar mijn idee één van de belangrijkste lessen om te leren: “We zijn niet onze gedachten en gevoelens, maar dát wat alles kan waarnemen en alles kan ervaren.”

We kunnen niet bepalen welke gedachten en gevoelens er in ons bewustzijn verschijnen, maar we hebben wél controle over de betekenis die we eraan geven en welke gedachten we wel of niet willen geloven over ons ‘zelf’.

Dit voelt altijd een beetje spannend, maar het is verstandig om ons aangeleerde zelfbeeld (en alle overtuigingen die daarbij horen) wat meer los te laten en niet(s) meer persoonlijk te maken.

Dan is de kans vele malen groter, dat we er minder door gestrest raken.

Geloof niet (meer) in jezelf

Op onze media kanalen en in de huidige zelfhulpindustrie, zijn we nogal doorgeslagen in de boodschappen over de maakbaarheid van het leven en het werken aan ‘de beste versie van onszelf’. 

Het lijkt een goed idee, maar het heilige geloof in onszelf en in onze zelfredzaamheid, zorgt volgens mij niet voor verlichting, maar voor een heleboel ellende en een bak vol negatieve stress.

“Geloof in jezelf!” is op papier een positieve boodschap, maar het is echt het laatste wat je moet zeggen tegen iemand die al een laag zelfbeeld heeft en zichzelf allemaal waardeloze labeltjes opplakt.

En wanneer je een extreem positief zelfbeeld hebt en jij jezelf geweldig gaat vinden, dan zal dit geloof je vroeg of laat ook gaan opbreken. 

Hoe serieuzer jij je ‘zelf’ gaat nemen, hoe beroerder het wordt.

Onderzoeken in de psychologie laten zien dat mensen met een laag zelfbeeld er mentaal op achteruit gaan, als je ze gaat vertellen dat ze in zichzelf moeten geloven of dat ze wel goed genoeg zijn, als dat voor hun diep van binnen niet zo voelt.

Oftewel, je kunt je ‘zelf’ geen positief zelfbeeld of meer eigenwaarde aanpraten.

Als jij je momenteel onzeker voelt en een lage dunk hebt van je ‘zelf’, dan is het veel verstandiger om jezelf wat minder serieus te nemen en om je zelfbeeld wat meer los te laten.

De oplossing is dan niet om nóg meer met jezelf aan de slag te gaan, want dat heilige geloof in je ‘zelf’ is waar het gezeik juist mee is begonnen.

“Stop voortaan met ‘fixen’ en met het veroordelen en veranderen van je ‘zelf’!”

Want (1) er mankeert in de kern van wie je werkelijk bent helemaal niets aan je – en (2) je ‘zelf’ is geen vast ding waar je aan kan sleutelen tot het af is.

“Stop met perfectioneren, want het leven is geen project, maar een doorlopend leerproces.”

Je kunt je ‘zelf’ niet afmaken en iets worden dat helemaal voldoet aan alle verwachtingen (van anderen) en overeenkomt met een plaatje in je hoofd.

In plaats daarvan wil je je ‘zelf’ juist steeds beter leren begrijpen, jezelf meer ontwikkelen en meer je -authentieke- ‘zelf’ zijn.

Dit doe je niet door naar de buitenwereld te kijken, maar door naar binnen te gaan en met nieuwsgierigheid naar je ‘zelf’ te kijken, zonder dat je daar direct een mening en een oordeel over hebt.

Als jij alle gedachten over wie je bent kunt loslaten en afstand kan nemen van je emoties, dan ontstaat er ruimte om je meer bewust te worden van de dingen die je doet.

Als je dit gaat inzien en die doorlopende identificatie met wat je voelt en wat je denkt kan waarnemen, dan ga je anders naar de wereld kijken.

En als je anders naar de wereld kijkt, dan verandert alles – en verander jij vanzelf.


Vind je dit artikel interessant?
Download dan net als 3500+ anderen mijn e-book en ontvang meer inzichten van mij in je mail!



LEON NAN
Vitaliteitscoach en mentor voor mannen die willen bouwen aan een bewust en beter leven.


Hulp nodig?

Wil jij meer rust in je hoofd, energie in je lijf en zin in je dagen? Then let’s talk! Klik hieronder en plan direct een vrijblijvend gesprek.